Fotografia otworkowa należy do jednej z ciekawszych, a pewnie też najprostszych technik fotograficznych. Do wykonania zdjęcia nie potrzebujemy bowiem specjalistycznego sprzętu. Wystarczy na przykład papier fotograficzny, odpowiednio przygotowane pudełko i trochę pomysłowości.
Czym jest fotografia otworkowa?
Najprościej rzecz ujmując, fotografia otworkowa to technika wykonywania zdjęć przy pomocy aparatu nieposiadającego obiektywu. Funkcję obiektywu pełni bowiem zwykły otwór, przez który przechodzi światło. Światło padając na materiał światłoczuły, np. papier fotograficzny czy taśmę filmową, umieszczony po przeciwległej stronie aparatu, tworzy obraz. Tak – w dużym uproszczeniu – powstaje zdjęcie. A do jego wykonania nie potrzebujemy wyspecjalizowanych narzędzi.
Jak zrobić własny aparat otworkowy?
Aparat otworkowy można zrobić własnoręcznie w domu. Potrzebujemy jedynie materiału światłoczułego (który utrwali obraz, np. papieru fotograficznego, kliszy czy taśmy filmowej), odpowiedniego pojemnika (a nim może być niemal wszystko) z otworem i pomysłu, gdzie i jak wykonać zdjęcie. Musimy tylko pamiętać o paru prostych zasadach. Potem wystarczy tylko próbować i podziwiać niesamowite fotografie.
Naszym aparatem otworkowym może być jakikolwiek pojemnik, który nie przepuszcza światła zewnętrznego, na przykład pudełko po butach, puszka po napoju czy pudełko po zapałkach. Są osoby, które wykorzystują do tego na przykład stare aparaty fotograficzne, skrzynki, a nawet lodówki, samochody czy budynki. Wiele zależy od naszych możliwości i efektu, jaki chcemy osiągnąć. A jeśli chcemy, odpowiednie pudełko możemy również wykonać samodzielnie, np. z kartonu czy drewna.
Następnie należy przygotować odpowiedni otwór, a właściwie otworek, ponieważ tutaj wielkość ma znaczenie. Zależy to od wielu zmiennych, między innymi od rozmiarów aparatu, odległości materiału światłoczułego od otworu czy też efektu, jaki chcemy osiągnąć. Popularnym sposobem wykonania otworu jest użycie cienkiej igły lub szpilki. Najważniejsze jednak jest, by otwór miał odpowiednią średnicę oraz był jak najbardziej okrągły. Choć tak naprawdę możemy eksperymentować i sprawdzać, jakie zdjęcia wychodzą przy różnych otworach, w zależności od ich wielkości czy kształtu. Ogranicza nas tylko nasza wyobraźnia.
Jeśli chcemy obliczyć odpowiednie wartości, możemy skorzystać ze wzoru lub gotowych narzędzi, dostępnych (w języku angielskim) na stronie MrPinhole.com. Możemy także skorzystać z programu komputerowego PinholeDesigner, dostępnego (w języku angielskim) na stronie Pinhole.cz.
Mam pudełko z otworem. Co dalej?
Kolejnym krokiem jest umieszczenie materiału światłoczułego w aparacie. Tutaj musimy pamiętać, aby zrobić to w odpowiednich warunkach. Nie możemy dopuścić do naświetlenia materiału światłoczułego przed wykonaniem zdjęcia. Dlatego umieszczenie na przykład papieru fotograficznego w pudełku najlepiej zrobić w ciemni. Jednakże w domowych warunkach wystarczy, abyśmy zrobili to odpowiednio szybko i w przyciemnionym pomieszczeniu, unikając silnego źródła światła.
Warto pamiętać o tym, aby w tym czasie otwór był zakryty. To znaczy odsłonimy otwór i pozwolimy wpaść światłu do środka tylko wtedy, gdy będziemy chcieli wykonać zdjęcie. W przeciwnym razie materiał światłoczuły już zacznie utrwalać obraz. Kiedy więc przygotujemy nasz aparat, wystarczy wybrać odpowiednie miejsce i przystąpić do działania.
Jak wykonać fotografię otworkową?
Właściwie jeszcze przed wykonaniem fotografii warto pamiętać o czasie naświetlania. To znaczy, że musimy uwzględnić między innymi to, jak długo nasz apart, a właściwie umieszczony w nim materiał światłoczuły, powinien być wystawiony na ekspozycję światła. Wpływa to bowiem na jakość i charakter zdjęcia. A to z kolei zależy od konstrukcji naszego aparatu, zastosowanego materiału światłoczułego, ilości światła dostępnego w fotografowanym miejscu oraz efektu, jaki chcemy osiągnąć.
Kiedy już znajdziemy odpowiednie miejsce i wiemy, ile potrwa czas naświetlania, wystarczy już wykonać zdjęcie, to znaczy wpuścić światło do środka aparatu. W tym celu umieszczamy aparat, najlepiej na stabilnej i bezpiecznej pozycji oraz odsłaniamy otwór. Jeśli czas naświetlania wynosi kilkadziesiąt minut, godzin, czy nawet dni (a niektóre fotografie można naświetlać miesiącami), powinniśmy pomyśleć o odpowiednim zabezpieczeniu aparatu. Ruch aparatu wpłynie bowiem na jakość zdjęcia (chyba, że zależy nam na osiągnięciu określonego efektu). Nie chcemy też doprowadzić do zniszczenia aparatu.
Po wykonaniu zdjęcia ponownie zakrywamy otwór, aby uniknąć dalszego naświetlania. I gotowe. Właśnie wykonaliśmy nasze zdjęcie techniką fotografii otworkowej.
Co dalej ze zdjęciem?
Jeśli zastosowaliśmy materiał światłoczuły wymagający wywołania, musimy następnie postępować zgodnie z procedurą wywołania obrazu fotograficznego w ciemni. Wówczas potrzebujemy specjalnych środków chemicznych. Jednak w przypadku zastosowania odpowiedniego papieru fotograficznego właściwie nie potrzebujemy wywoływać zdjęcia. Utrwalony na papierze obraz jest już gotową fotografią, a ściślej rzecz ujmując – solarigrafią. Trzeba tylko pamiętać, że wystawienie zdjęcia na dalszą ekspozycję światła powoduje ciągłe utrwalanie obrazu. Dlatego wciąż musimy zadbać o odpowiednie warunki, także przy wyjmowaniu materiału światłoczułego z aparatu.
Jeśli mamy taką możliwość, fotografię należy przechowywać w światłoszczelnym opakowaniu. Warto również zeskanować obraz, aby móc cieszyć się jego cyfrową reprodukcją. W przypadku fotografii otworkowej wiele zależy od naszej pomysłowości. Dlatego im więcej prób i eksperymentów, tym ciekawsze efekty możemy osiągnąć. Dzięki temu nasze zdjęcia również staną się coraz ciekawsze i lepsze.
Gdzie szukać informacji lub inspiracji?
Osoby zainteresowane tematem fotografii otworkowej mogą poszukiwać więcej informacji na jej temat zarówno w książkach (istnieje sporo publikacji na temat aparatów otworkowych i działania mechanizmu kamery obskury), jak i w internecie. Poniżej podajemy parę przykładowych stron:
- pinholeday.org – strona Światowego Dnia Fotografii Otworkowej, dostępna w wielu językach, tłumaczona przez pasjonatów fotografii otworkowej, także na język polski. Na stronie możemy znaleźć informacje dotyczące samej techniki, jak również inspiracje na to, jak obchodzić ŚDFO, czy też galerię nadesłanych fotografii.
- fotografiaotworkowa.pl – polskojęzyczna strona poświęcona fotografii otworkowej, na której obok informacji o samej technice, źródłach wiedzy na jej temat, możemy przeglądać bogatą galerię zdjęć ludzi z całego świata.
- Mikołaj Monkiewicz, Nietypowe kierunki w fotografii – fotografia otworkowa, czyli powrót do korzeni, blog.cyfrowe.pl – artykuł na temat fotografii otworkowej, dzięki któremu poznamy nie tylko charakterystykę tej techniki, ale również przydatne narzędzia, które powinny nam pomóc przy budowie własnego aparatu i wykonywaniu zdjęć.
- solarigrafia.pl – tutaj możemy poczytać na temat solarigrafi, która pewnie jest najczęściej spotykaną techniką w przypadku amatorskiej fotografii otworkowej.
- Joanna Świercz, Fotografia otworkowa, Kwartalnik Internetowy CKfoto.pl – przeglądowy artykuł poświęcony fotografii otworkowej, zawierający również przykłady zdjęć wykonanych tą techniką. [artykuł niedostępny pod pierwotnym adresem; można go jednak przejrzeć w Internet Archive Wayback Machine]
- Aleksandra Wolter, Fotografia otworkowa, medium.com – artykuł przedstawiający podstawowe informacje na temat fotografii otworkowej, opisujący również właściwości fotografii wykonanych w różny sposób.
Źródła w języku angielskim
Z kolei osobom znającym język angielski polecamy następujące źródła:
- pinholephotography.info – strona społeczności osób zainteresowanych fotografią analogową, znajdziemy tam parę informacji, porad, przykładów, a nawet artykuły i wywiady. Zatem i tak dość sporo, by zacząć własną przygodę z fotografią otworkową.
- Jon Grepstad, Pinhole Photography – History, Images, Cameras, Formulas, jongrepstad.com – bogaty artykuł Jona Grepstada, który przedstawia między innymi historię fotografii otworkowej, jej charakterystykę, właściwości wykorzystywanych aparatów, materiałów i narzędzi, a także dzieli wieloma interesującymi źródłami, które pozwolą nam zgłębić fascynujący świat fotografii otworkowej jeszcze bardziej. Część artykułu została przetłumaczona na język polski i znajduje się na wspomnianej już stronie: http://www.fotografiaotworkowa.pl/ofotografii.php?p=7
- David Balihar, Pinhole.cz – strona poświęcona fotografii otworkowej, na której znajdziemy przykłady aparatów otworkowych oraz przydatne narzędzia, m.in. program Pinhole Designer, pozwalający obliczyć odpowiednie parametry aparatu otworkowego.
- MrPinhole – strona z wieloma przydatnymi informacjami i narzędziami, pozwalającymi zaprojektować aparat otworkowy czy obliczyć odpowiednie parametry.
Robisz zdjęcia aparatem otworkowym? Chcesz podzielić się swoimi fotografiami lub doświadczeniem? W tym celu koniecznie zajrzyj na nasz profil na Facebooku. Chętnie zobaczymy, jakie ujęcia udało Ci się utrwalić.
___
Obraz w nagłówku: fot. Luis Salazar. Źródło: WikiMedia (CC BY-SA 4.0)